Làm thế nào bồ câu đưa thư có thể vượt ngàn dặm mà vẫn nhớ đường về?

Hãy thử thả đàn chim bồ câu ở giữa một nơi xa lạ, chúng vẫn sẽ tự tìm đường bay về nhà một cách dễ dàng.
Thuở xưa, khi chưa có điện thoại, email hay Internet, người ta chỉ có 2 lựa chọn nếu muốn gửi thư đi đâu đó. Cách đầu tiên là nhờ người đưa giúp, hoặc sử dụng bồ câu đưa thư.
 
Trong lịch sử, rất nhiều nền văn minh đã huấn luyện bồ câu để vận chuyển những bức thư mật, âu cũng nhờ khả năng định vị phi thường của chúng. Dù có đi xa mười hay hàng trăm cây số đi chăng nữa, bồ câu đưa thư vẫn có thể tìm đường trở về tổ của nó. Điều này vượt quá giới hạn của con người.
 
Nhưng làm cách nào bồ câu có thể định vị đường dễ dàng đến vậy?
 
1. Nhờ thị giác
 
Thị giác là ưu tiên của bồ câu khi phải học một lộ trình nào đó và nó sẽ coi đấy là lộ trình duy nhất.
 
Thứ dùng để nhận biết sẽ gắn liền với những đặc điểm địa lý có tính to lớn, như đường xá, sông suối... Dựa trên những cung đường quen thuộc để định hướng là công cụ tìm đường quan trọng nhất của bồ câu. Cũng vì thế, nếu ở trong thành phố - nơi cảnh quan có phần lộn xộn, thường bồ câu sẽ không thể dùng thị giác của mình.
 
Bên cạnh đó, các nhà khoa học cũng nhận định rằng kể cả khi ở nơi xa lạ, bồ câu có thể tìm được đường trở về nhà dựa vào Mặt trời. Chúng có khả năng quan sát và ghi nhớ chuyển động của Mặt trời trong những năm tháng đầu đời, và từ đó xác định được hướng đi.
 
Tuy nhiên, chỉ dựa vào hướng là không đủ. Chúng còn có một số công cụ khác nữa.
 
2. Nhờ trọng lực
 
Dù vẫn gây tranh cãi, nhiều chuyên gia vẫn cho rằng bồ câu có khả năng dùng bản đồ trọng lực để định hướng.
 
Một nghiên cứu mới đây đưa ra giả thuyết rằng bồ câu có một loại con quay hồi chuyển sinh học trong não, luôn giữ hướng ổn định về phía tổ của nó. Vì vậy, ở bất kỳ nơi nào, chúng vẫn tìm được đường trở về.
 
Nhưng điều này cũng có nghĩa là bất cứ vấn đề bất thường nào của trọng lực cũng sẽ ảnh hưởng đến khả năng tìm đường về nhà của bồ câu.
 
Các nhà nghiên cứu đã kiểm chứng bằng cách đưa chim bồ câu đến một nơi có trọng lực bất ổn. Kết quả là những con chim bồ câu này đã gặp nhiều khó khăn trong việc định hướng đường đi hơn những con bồ câu thông thường.
 
3. Nhờ thính giác
 
Vào cuối thế kỷ 20, nhà địa chất học John Hagstrum phát hiện ra rằng nhiều loài bồ câu đã bị lạc đường khi chiếc máy bay siêu âm Concord xuất hiện. Chiếc máy bay phát ra những tiếng nổ siêu thanh, gây hỗn loạn quá trình định hướng của bồ câu.
 
Trước đây, đã có nghiên cứu chỉ ra chim có thể nghe các sóng âm có tần số rất thấp. Những sóng hạ âm này phát ra từ biển và tạo ra nhiễu loạn nhỏ trong không khí.
 
Từ đó, Hagstrum suy ra, rất có thể bồ câu sử dụng sóng hạ âm để định hướng đường đi.
 
Để kiểm nghiệm, ông dùng máy tính phát ra các sóng hạ âm từ 200 địa điểm khác nhau xung quanh ĐH Cornell - nơi tập trung rất nhiều bồ câu.
 
Kết quả là, ông nhận ra vào những ngày chúng từ Jersey Hill trở về Cornell dễ dàng, giữa hai địa điểm luôn có sóng hạ âm. Vào những ngày chúng đi lạc, sóng hạ âm từ Jersey Hill lại không tới được Cornell, nhiều khả năng là do các luồng gió cản.
 
Vì ống tai của bồ câu rất nhỏ, chúng thường phải quay vòng vòng trên không để tái cấu trúc các sóng âm dài và tìm ra đường đi thích hợp nhất.
 
4. Nhờ khứu giác
 
Nhiều người cho rằng chim ngửi rất kém. Nhưng thực ra số tế bào thụ thể khứu giác của bồ câu xấp xỉ bằng con người. Đồng thời, chúng lại có nhiều gen khứu giác hơn, và nhờ thế có khả năng nhận biết hơn được rất nhiều mùi.
 
 
Khi quan sát bồ câu đưa thư tại các vùng bị ô nhiễm ở Trung Quốc, các nhà nghiên cứu thấy chúng di chuyển nhanh hơn bình thường. Và khi quan sát những con bồ câu thiếu khứu giác, họ lại thấy chúng không thể nào trở về tổ được.
 
Theo thuyết định hướng khứu giác, bồ câu thường xuyên tiếp nhận nhiều mùi khác nhau do gió mang lại, qua đó tạo ra bản đồ mùi của từng khu vực.
 
Vì thế, không khí càng ô nhiễm, bồ câu lại có thể dễ dàng đọc được bản đồ và tìm đường về nhà dễ dàng hơn.
 
5. Nhờ... sống thọ
 
Có lẽ nhân tố đánh giá khả năng tìm đường về nhà của bồ câu đưa thư quan trọng nhất là độ tuổi của chúng.
 
Các con bồ câu "thanh niên" luôn khó tìm đường về nhà hơn những con lớn tuổi. Điều này khẳng định khả năng tìm đường của bồ câu đưa thư không đơn giản là nhờ bẩm sinh mà phải qua học hỏi và luyện tập.
 
Bồ câu dưới 3 năm tuổi luôn quan sát và tiếp thu từ những con có nhiều kinh nghiệm định hướng hơn.